Plastik Sanatlarda Biçimlendirici Faktörler Nelerdir?
İnsanoğlu var olduğu günden bu yana duygu ve düşüncelerini farklı ifadelerle anlatmıştır. Gerektiğinde sözlü anlatım yollarını (şiir, müzik) gerektiğinde ise görsel anlatım (resim, heykel, nokta, çizgi, renk) yollarını tercih etmiştir.
Sanatçının resim, heykel, kabartma ya da el sanatlarından herhangi birisiyle yaptığı çalışmada öncelikle aranan şey birlik, bütünlük ve devamlılıktır. Bu öncelikler çalışılan eserin kompozisyonunu oluşturur. Sanat eserlerinin biçimlendirici kavramlarından olan; nokta, ışık-gölge, leke, değer (valör), denge, ritim, oran-orantı, hareket, vurgu (etki) ve zıtlık (kontrast) uygulamaları sanat eserindeki düzenli dağılımı ve uyumu sağlayarak görsel üzerindeki denge ve düzeni sağlar. Bu denge ve uyum sanatın temel ilkeleri ile oluşturulan yapıtların kompozisyonunu oluşturur.
Dengeli bir kompozisyonda kontrast, biçim, leke, nokta gibi biçimlendirici kavramlar yerli yerinde ve ölçülü bir şekilde kullanılmalıdır. Bu kavramların bir arada kullanılmasından sonra eserde estetik bir değer oluşur. Estetik değer, eser üzerinde bütünlüğün oluşturduğu zıtlıkların dengesi ile sağlanır. Sanatçının ortaya çıkardığı yapıt da hedef ögelerin dengeli ve düzenli dağılımı ve diğer ögelerle ilişkilendirilerek kompozisyonun tamamlanmasıdır.
Leke
Resim sanatında yüzeyin homojen biçimde tek bir renk kullanılarak örtülmesi ve ışığın nesnenin üzerinde bıraktığı açık, koyu, orta ton değerleridir.
Fon
Sanat çalışmalarında figürün arkasında kalan, çoğunlukla tek renkten oluşan kısımdır.
Ritim
Bir resim düzeninde yer alan ögelerin yerleştirme ve hareket etme açısından meydana getirdikleri, birbirleriyle bağıntılı ve birbirini izleyen aralık ve ölçü değişimleridir.
Doku
Bir sanat yapıtının yüzeyinin görünümü veya hissedilmesidir. Nesnenin görünümü veya hissi, düz ya da parlaktan kaba veya mata kadar çeşitlenebilir. Nesnenin karakterini anlamamızı sağlayan bu örüntü, “doku” olarak tanımlanmasına rağmen aynı zamanda ışığın konuya yatık geldiği hallerde belirginleşen bir vurgulama ögesidir. Doku eserlerde hem görme hem de dokunma duyularına hitap ederken nesnenin iç ve dış yapısı hakkında da bilgiler vermektedir.
İkonografi
Resimsel anlam bilgisi ya da ikonografi; belli bir zaman süreci içinde sanatçılar ve onların izleyicileri tarafından yapılmış olan belirli konu, form, renk ve simgelerle özdeşlemiş anlamları inceler. Simgeleri inceleyen bir ikon uzmanı belli bir kültür döneminin simgesel anlamlarını ve işlevlerini araştırır. Hristiyan ikonalarında Hz. Meryem ya da diğer kutsal sayılan insanlar başlarındaki hale ile beraber tasvir edilmişlerdir. Haleler onların kutsallığını simgelemektedir.
Kaynak: Genel Sanat Tarihi 10, MEB, 2018.
