Mısır Müziğinin Özellikleri
Eski Mısır’daki müzik yaşamı ile ilgili bilgiler arkeoloji yardımıyla öğrenilebilir. Eski Mısır’ın büyük bir medeniyete sahip olduğu, günümüze kadar gelen anıtlardan ve kabartmalardan anlaşılmaktadır.
Buna göre Mısır medeniyeti oldukça gelişmiş bir müziğe sahiptir. Mısır toprağının altı eski eşya hazinesiyle doludur. Avrupa müzeleri Mısır’a ait eşyalarla dolup taşmaktadır. Bu eserler arasında, Mısır’daki müzik yaşamını aydınlatacak belgeler hiç de az değildir. Yaşamlarının her dönemini oymalar ve kabartmalarla saptamaya meraklı olan Mısırlılar, yine aynı şekilde çalgılarını ve törenlerini de buralarda belirtmeden geçememişlerdir. Bu oymalar ve kabartmalara dayanarak Mısır’da müziğin nasıl kullanıldığını, çalgıların nelerden ibaret olduğunu incelemek mümkündür. Ancak törenlerde kullanılan müziğin nasıl bir formda olduğu, Mısır makamlarının ve melodilerinin ne olduğu henüz bilinmemektedir.
Eski Mısır hiyeroglif yazılarında Mısır müziğinin teorisinden bahseden bir kayda rastlanmamıştır. Ayrıca müzik yazısı olmadığı da kesin gibidir. Kabartma ve oymalarda görülen müzisyenlerin bir müzik yazısı yani nota kullandıklarını gösterecek hiçbir belge bulunmamaktadır.
Eski Mısırlıların Çalgıları: Mısırlıların kullandıkları çalgılar vurmalı, üflemeli ve telli çalgılar olarak üç bölümde incelenebilir.
Mısır Müziğinde Vurmalı Çalgılar
Krotal: Uçları eğri iki ağaç veya fildişinden yapılan çubuğun elle tutulan yeri oldukça dardır. İki parça birbirine vurularak ses çıkarır, dans veya şarkının ritmine eşlik eder. Bir kısım krotaller de elle tutulup birbirine vurularak çalınırdı. Bu cinsten olanlar kırılmasın diye madenden yapılmış, bu çalgılar danslarda ve askeri yürüyüşlerde kullanılmıştır. Daha sonra krotallerin ucuna zil takılarak zilli maşa şeklinde olanlar da yapılmıştır. Eski Mısır çalgılarının çoğu Doğu’da hâlâ kullanılmaktadır.
Zil: Ziller Mısır’da çeşitli büyüklüklerde yapılırdı. Önceleri maşaların ucuna takılarak kullanılan ziller sonradan hacimleri büyütülerek ve maşalardan ayrılarak tek başına kullanılmaya başlandı. Eski Mısır zilleri şekil olarak bugün askeri bandolarda kullanılan zillere benzemektedir.
Sistr: Eski Mısır’da kullanılan müzik aletlerinin en ilgincidir. Araştırmacılar bu çalgıya Mısırlıların kemkem dediklerini öne sürmüşlerdir. Fakat son araştırmalarda bu kelimenin herhangi bir müzik aletinden çıkan ses anlamına geldiği anlaşılmıştır. Mısırlılar bu çalgıyı kutsal saydıkları İzis’in şerefine düzenlenen ve Nil nehrinin suları taştığı zaman yapılan ayinlerde kullanmışlardır.
Eski Mısırlıların kullandığı çok çeşitli sistreleri vardır. Bunların bir bölümünün yukarı tarafında yalnız bir demir çubuk ve bu demir çubuğun üzerine pirinçten yapılmış üç halka vardı. Çalgı, sapından sallandıkça halkalardan ses çıkarırdı. Bu tip sistrelerin örneklerine Mısır’daki kazılarda rastlanmıştır. Şu an Berlin Müzesinde sergilenmektedir.
Bir grup sistrelerin halkaları olmamakla beraber üç veya dört madeni çubuğu bulunurdu. Bu çubuklar bazen sallanarak bazen de üzerine madeni bir mızrapla vurularak ses çıkarırdı. Bu tip sistrelerden bir tanesi Berlin Müzesinde bulunmaktadır.
Davul: Mısırlılarda kullanılan davul uzunca bir silindir veya fıçı şeklinde yapılır, yatay olarak boyna takılıp her iki tarafa şiddetli yumruklar vurularak çalınırdı.
Def: Mısırlılarda daire ve dikdörtgen şeklinde iki çeşit def vardı. Daire şeklinde olanlar bugün kullanılan defler gibi tek derili değil, dar bir davul gibi her iki tarafına da deri gerilmiş şekildeydi. 25-30 cm. çapında olan deflerin küçük ve büyük boyda olanları da vardı.
Büyük defler bir kişi tarafından aynı anda taşınıp çalınamayacağı için defi bir kişi omuzunda taşır, diğeri de çalardı.
Dikdörtgen şeklindeki deflerin her kenarı içeri doğru kıvrımlıydı. Def; danslarda, özel eğlencelerde ve kabul törenlerinde çalınırdı. Bunun yanında tapınaklarda kullanılırdı.
Mısır Müziğinde Üflemeli Çalgılar
Mısırlılar dört çeşit üflemeli çalgı kullanmışlardır. Bunlar ney, çifte kamışlı flüt, paralel çifte flüt ve açı oluşturan çifte flüttür. Bunlardan ilk üçü eski zamanlardan beri Mısırlılar tarafından kullanılmaktaydı. Açı oluşturan çifte flüt ise Asya kökenlidir.
Ney: Üflemelilerin en basit çalgısı neydir. Günümüzde kullanılan flütün atası olduğu söylenebilir.
Çift Kamışlı Flüt: Zurnaya benzeyen çifte kamışlı flüt, üç uzun borudan yapılmıştı. Ağza gelen tarafa bir saman sapı takılarak ses çıkartılırdı. Bu çeşit flütler genellikle danslarda kullanılırdı. Paralel çifte flütler ise çifte kamışlı iki flütün yan yana bağlanması ile meydana gelir ve törenlerde kullanılırdı.
Asya’dan geldiği sanılan dördüncü çeşit flütler, yalnız ağıza gelecek tarafları birleşmek suretiyle bir açı oluştururdu. Sözü edilen bu flütler kadınlar tarafından kullanılırdı.
Trompet: Mısır ordularında kullanılmış trompet, aşağı tarafı dışarı gelecek şekilde kıvrılmış bir borudan oluşmuştu. Bu çalgının sesinin oldukça sert olduğu sanılmaktadır. Yalnız bir tanesi bugüne kadar gelebilmiştir ve Louvre Müzesinde sergilenmektedir. Bugün yaygın olarak kullanılan trompet üç pistonludur.
Mısır Müziğinde Telli Çalgılar
Harpa (arp): Mısırlıların en çok kullandıkları müzik aleti arptır. MÖ 2365 yılına ait Mısır kralı Apofis’in mezarının duvarında yedi telli arp çalan insan resmi bulunmaktadır. Araştırmalar arpın MÖ 4000 yılında da kullanıldığını göstermektedir. Yapılan kazılarda Mısır’da kullanılmış arp çeşitleri ele geçirilmiştir. Bunlar 4 veya 22 telli arplardır. Mısır mezarlarından çıkarılan arplardan bir tanesi Floransa Müzesinde sergilenmektedir.
Nabla: Eski Mısırlıların nabla adını verdikleri telli ve saplı çalgı bizde yaygın olarak kullanılan bağlamaya benzemektedir.
Kithara (cythare): Ağaçtan bir çerçeve üzerine 5’ten 18’e kadar teller gerilerek yapılır ve genellikle bir mızrapla çalınırdı.
Trigon: Üçgen şeklinde bir arp cinsidir.
Kaynak: Güzel Sanatlar Lisesi, Müzik Kültürü, MEB, 2018.