Klasik Türk İslam SanatıSanat Tarihi

İslam Sanatının Oluşumu

Hz. Muhammed’in vefatından sonra Dört Halife, Emeviler ve Abbasiler Dönemi’nde hızla genişleyen İslam Devleti’nin sınırları batıda Atlas Okyanusu’na, doğuda Orta Asya’ya, kuzeyde Anadolu’ya, güneyde Yemen’e kadar ulaşmıştır.

Bu fetihler sonucunda Yakın Doğu’daki çeşitli uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar, Bizans vasıtası ile Helenistik Dönem sanatından etkilenmiştir. Bu dönemde resimli fen bilimleri kitapları başta olmak üzere Antik Yunan kitaplarının Arapçaya çevrilmesi İslam sanatına da yansımıştır. Tercüme edilen kitaplarda bulunan resimler, İslam resim sanatında önemli yer tutan minyatür sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.

İslam sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki fetihler sonucu egemenlik altına alınan toprakların eski kültürlerinden de etkilenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun uzun süren egemenliğinin etkisiyle Akdeniz Havzası’ndaki Roma mimarisi, İslam sanatını etkilemiştir. Bu dönemde yapılan saraylarda Roma mimari planları ve süsleme teknikleri kullanılmıştır. Çöl sarayı olan Kusayr Amra Sarayı’nın hamamı Roma hamamları gibi planlanmış, duvarlarındaki fresklerde kadın figürüne yer verilmiştir.

İslam sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İran sanatlarının yanında Orta Asya Türk sanatından da etkilenmiştir.

Orta Asya Türk sanatı kendine has özellikleri ile İslam sanatının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. İslam mimarisinin önemli yapı elemanlarından olan kubbe ve eyvanın yanında kervansaray, medrese, türbe ve cami planları Orta Asya Türk mimarisinden aktarılmıştır.

Karahanlılar Dönemi’nde yapılan kubbeli yapılar, Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezî planlı (kubbenin merkez alındığı) camilerin ilk örnekleri olması açısından önemlidir. Orta Asya Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon açısından kümbet mimarisini etkilemiştir. Bu etkiler Radkan ve Kişmar Kümbetlerinde kendini göstermiştir.

Hun ve Göktürk Dönemi hayvan üslubunda yer alan değişik hayvan figürleri, kabartma ve heykel olarak İslami Dönem yapılarında yer almıştır. Erzurum Emir Saltuk Kümbeti’nde, On İki Hayvanlı Türk Takvimi’nden tasvirler ile Ahlat mezar taşlarında ejder, kurt başı, kartal vb. hayvan kabartmaları görülmektedir.

Bunların dışında İslam dünyasına katılan devlet ve topluluklar da İslam sanatının zenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin etkisiyle oluşan İslam sanatında cami, türbe, minare, medrese, saray, kervansaray, darüşşifa, külliyeler ile askerî ve su yapıları gibi mimari eserler önemli yer tutmuştur.

 

Kaynak: Sanat Tarihi, MEB, 2018.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu